--- در نکوهش تضییع آزادی و ترویج خشونت شارلی ابدو، تلاقی نشانه‌های توهین‌آمیز و پیامد‌های خشونت‌انگیز ماهنامه ایران فردا، دی ماه 1399، Iranfardamag@   مقدمه در فاصلۀ زمانی 2015 تا 2020، جهان شاهد رخدادهای خونینی بود که در فرانسه با انتشار کاریکاتورهایی از پیامبر اسلام در هفته نامۀ شارلی ابدو (Charlie Hebdo) آغاز شد و با خشونت‌ها و کشتارهایی همراه گردید. در این مقاله، پس از ترسیم پیشینه، از نگاه مبتنی بر فلسفۀ سیاسی با تأکید به آموزه‌های اسلامی، به تحلیل و ارزیابی این رویداد دینی-سیاسی می‌پردازم.   پیشینه نام هفته نامۀ فکاهی چپ‌گرای فرانسوی به اسم شارلی ابدو با توهین و انتشار پیام‌های نفرت انگیز و خشونت آمیز گره خورده است. پردۀ اخیر ماجراجویی این مجله در تاریخ ۲۶ اکتبر2020 با حملۀ فردی مهاجم به آموزگاری انجامید که درکلاس درس با موضوع آزادی، کاریکاتورهای نشریۀ یادشده را دربارۀ پیامبر اسلام به دانش آموزان نشان داده بود. فرد مهاجم با سردادن شعار«الله اکبر» وی را بی‌رحمانه با چاقو سر برید. در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۰ جوان ۱۸ سالۀ مسلمانی در نزدیکی دفتر پیشین این مجله، با ساطور دو نفر را به شدت زخمی کرد.  ماجرا از آنجا آغاز شد که به دنبال انتشار کاریکاتورهای پیامبر اسلام در ژانویه ۲۰۱۵ در شارلی ابدو، طی حمله ای که به دفتر این نشریه صورت گرفت ۱۲ نفر کشته شدند که بیشتر آنان روزنامه‌نگار و کاریکاتوریست این مجله بودند. پیشینۀ این هفته‌نامه به سال‌های 61-1960 بازمی‌گردد که نشریه‌ای فکاهی با نامی دیگر در فرانسه منتشر می‌شد که هفته‌نامه شارلی ابدو فرزند آن به شمار می‌آید. آن نشریه به علت توهین به ژنرال شارل دوگل رهبر نامور فرانسه پس از در گذشت او، به دستور وزیر کشور فرانسه تعطیل شد. در سال ۱۹۹۲ هفته‌نامۀ شارلی ابدو جدید انتشار یافت. انتشار کاریکاتورهای توهین‌آمیز پیامبر با امواج اعتراضات مردم و شماری از مقامات کشورهای مسلمان‌نشین همراه گردید. در فرانسه امانوئل مکرون رئیس‌جمهور و بعضی از وزیران دولت او این حملات را به شدت محکوم کردند. مکرون با دفاع شدید از این کاریکاتورها، پورش مسلحانه به این نشریه را «حمله تروریستی اسلامگرایان» نامید و گفت:«ما از کاریکاتورها صرف‌نظر نمی‌کنیم.» وزیر کشور فرانسه حمله به دفتر این نشریه را «کار تروریسم اسلام‌گرا» خواند و وزیرآموزش این کشور نیز آنرا «حمله به ملت فرانسه» نامید. در دسامبر 2020 دولت فرانسه به حمایت از پیش‌نویس لایحۀ«حمایت از اصول جمهوری» در مورد حفاظت از ارزش‌های سکولار و مقابله با اسلام‌گرایی افراطی برخاست که همراه با اجرای مقررات تازه‌ای در مورد شفافیت مالی اتحادیه‌های اسلامی، محدودیت‌هایی را بر تدریس خانگی و نفرت‌پراکنی در فرانسه اِعمال می‌کند(1).   تحلیل و ارزیابی  در مورد این رخدادهای توهین آمیز و خونین، نکات زیر قابل توجه و تأمل است: 1. مواضع دولت فرانسه در برابر این ماجرا، از ضعف سیاست ورزی خردمندانه، بی‌طرفانه و دوراندیشانه حکایت می کند؛ زیرا نخست، یک هفته‌نامه در فرانسه به پیامبر اسلام توهین می‌کند و دولت این کشور از این توهین با شعار آزادی بیان به جانبداری برمی‌خیزد. این رفتار دولت فرانسه نشانگر مدیریت خلاف اخلاق و غیر مدّبرانه در مواجهه با رخدادی حساس است. دوم، رئیس جمهور فرانسه با درآمیختن «رفتار تروریستی گروهی از مسلمانان» با «دین اسلام»، از روی تعّمد و یا غفلت، دچار اشتباهی بزرگ و اتخاذ سیاستی نسنجیده در قبال این رخداد شد. اینکه جوانان مسلمان دست به خشونت بزنند، حتی اگر با شعار«الله اکبر» همراه باشد، نمی‌توان ادعا کرد که کار آنان«اسلام‌گرایانه» است. این دعوی مکرون بهره‌ای از منطق، دقت نظر و درک واقعیت‌ها ندارد و در خوشبینانه‌ترین حالت، سطحی و ساده اندیشانه است. 2. در فلسفه سیاسی دوران مدرن به ویژه طی سده‌های هجدهم تا بیستم، تعریف آزادی در نظریه‌های فیلسوفانی همچون جان‌لاک، ایمانوئل کانت، جان استوارت میل و جان رالز به روشنی مطرح شده است. برآیند تعاریف آنان از آزادی این‌است‌که نخست، آزادی حق ذاتی انسان است؛ دوم، گسترۀ آزادی انسان تا آنجا مجاز است که به حریم آزادی دیگر افراد تجاوز نکند. بنابراین توهین(Insult)، گفتارنفرت‌انگیز(Hate Speech) و ادبیات خشونت‌آمیز(The Literature of Violence)، نقض آزادی های مدنی به شمار می‌رود. مایۀ شگفتی بسیار است که در فرانسه- که انقلاب بزرگ آن در سال ۱۷۸۹ با شعار« آزادی، برابری و برادری» به پیروزی رسید و وامدار فیلسوفانی همانند ژان ژاک روسو است-، درک درستی از تعریف و حدود آزادی در مواضع و تصمیم‌گیری‌های سیاست‌ورزان آن وجود نداشته باشد. چگونه«آن وزیر کشور» فرانسه توانست توهین مجله‌ای فکاهی (که پیش‌آهنگ شارلی ابدو بود) به شارل دوگل را به‌خوبی درک کند و دستور تعطیل کردن آن را بدهد، اما«این وزیر کشور» فرانسه، توهین‌های مکرر به پیامبر اسلام و قرآن به صورت چندکاریکاتور را درنیابد و واکنش خشونت‌آمیز نسبت به آنرا با عبارت«کار تروریسم اسلامگرا»، به دین اسلام منتسب کند؟  3. از اقسام آزادی‌ها، یکی نیز«آزادی وجدان» (Freedom of Conscience)  است. براساس آزادی وجدان، شهروندان در امور اخلاقی و دینی آزاد اند و می‌توانند مفهوم‌ها و سرمشق‌های اخلاقی و دینی خود را انتخاب کنند و خود سبک زندگی خویش را رقم بزنند، مشروط براینکه به حریم آزادی‌های دیگر شهروندان تجاوز نکنند. دست اندازی و یورش به قلمرو آزادی وجدان شهروندان، تجاوز به حریم حق آزادی‌های شهروندی است و ناقضان آن در برابر قانون، مسئول و پاسخگو هستند. پیامبر اسلام در ذهن و ضمیر مسلمانان، برانگیخته و برگزیدۀ خداوند و شخصیتی دینی و تراز اخلاق است . بسیار بدیهی و روشن است که ترسیم و انتشار کاریکاتورهای موهن از این چهرۀ بزرگ ادیان ابراهیمی، از مصادیق تجاوز به آزادی وجدان شهروندان به ویژه دینداران مسلمان است؛ گرچه دست‌اندرکاران شارلی ابدو پیش از این به مریم مقدس و عیسی مسیح نیز اهانت روا داشته بودند. براین اساس، دولت فرانسه می‌باید به جای تمرکز صِرف بر خشونت‌هایی که علت اصلیِ آن کاریکاتورهای توهین آمیز به پیامبر اسلام است و نفت ریختن به آتشی است که عوامل این نشریه در چند نوبت آنرا برافروختند و آزادی وجدان مسلمانان را مورد تجاوز قرار دادند، در گام نخست آغازگران و عاملان اصلی این خشونت‌ها را به مجازات می‌رسانید. 4. کنش های خشونت آمیزکه تروریسم از نمونه‌های رایج آن در جهان امروز است، از سوی هرکس، به هر شکل و با هر انگیزه، هدفی و شعاری محکوم است و عاملان آن چه دیندار و چه بی دین باید بر اساس قانون در دادگاه محاکمه شوند و به مجازات برسند. خشونت پدیده ای ضد انسانی است و تقسیم بندیِ کاذب و فریبندۀ آن به «خشونت خوب» و «خشونت بد»، یا« ترور خوب» و«ترور بد»، نشانگر ‌خردگریزی، اخلاق‌ستیزی، قانون شکنی، سودجویی و استفادۀ ایدئولوژیک و ابزاری از دین است. در اسلام ترور به صراحت نفی و رد شده است. در این نوشتار مجال بحث پیرامون این موضوع نیست، اما می‌توان به اجمال گفت که در قرآن «قتل نفس» به عنوان فعلی حرام، آشکارا و قاطعانه نفی شده است. در سورۀ اَنعام می‌خوانیم:« وَلَا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ»، یعنی: «و نفسى را كه خدا حرام گردانيده جز بحق مكشيد». از پیامبر اسلام نیز نقل شده است که:«اِنَ الاِسلامَ قِیدُ الفَتکِ» (اسلام کشتن پنهانی را ممنون کرده است)، هم‌چنین آمده است:«اَلایمانُ قِیدُ الفَتکِ» (ایمان کشتن پنهانی را ممنوع کرده است) و نیز«اَلمؤمنُ لا یَفتِکُ»(مؤمن به کشتن پنهانی دست نمی زند.)(2) واژۀ«فَتک» به زبان امروزی«ترور» است، یعنی ضاربی در جایی پنهان شود و بی‌محابا به کسی حمله کند و او را بکشد.                                                                       واضح و مبرهن است که همۀ کارهایی که با هر ادعا و شعاری از بعضی افراد مسلمان سرمی‌زند را نمی‌توان عین حقیقتِ اسلام دانست و به پای این دین نوشت. بنابراین همانگونه که انتشار کاریکاتورهایی از پیامبر اسلام  و حمایت دولت فرانسه از آن، کنشی آزادی ستیزانه، ناعادلانه و بی‌بهره از سیاست ورزیِ مدبرانه است، واکنش‌های تروریستی و سبُعانه نسبت به اشخاصی که خودسرانه و سفاکانه به قتل رسیدند، کردارهایی ضد انسانی، خلاف اخلاق و انحراف از آموزه های دین اسلام بر پایۀ کتاب و سنت است. در یک کلام، هر دو رخداد توجیه ناپذیر و به شدت محکوم است. 5. واکنش جامعۀ مسلمانان فرانسه در برابر حوادث خشونت‌بار این کشور، مانند سربریدن بی‌رحمانۀ آموزگار فرانسوی و حمله تروریستی در نزدیکی کلیسای نوتردام در نیس، تراز تربیت، آگاهی و منش انسانی و اخلاقیِ مسلمانان این کشور را به فرانسویان و جهانیان نشان داد. «شورای مسلمانان فرانسه» با محکوم کردن این حرکت‌های تروریستی اعلام کرد که به نشانۀ سوگواری و همبستگی با قربانیان و خانواده‌های آنان، از مسلمانان می‌خواهد تمام جشن‌های عید میلاد پیامبر اسلام (عید مولود) را لغو کنند. مسلمانان فرانسه-که بیشترین آمار مسلمانان در یک کشور اروپایی را تشکیل می دهند-، گوهر دین داری مومنانۀ خویش را که با مواضعی سنجیده و خردمندانه همرا بود، به مردم و دولت فرانسه و دیگر مردمان جهان نشان دادند. 6. متاسفانه کارنامۀ دولت فرانسه در نوع مواجهه با پراکندن بذرهای خشونت از سوی دست‌اندرکاران مجله شارلی ابدو- که به واکنش‌های خشونت آمیز و قتل های فجیع انجامید-، قابل دفاع و در شأن کشوری مانند فرانسه نیست. اکنون باید گفت که کار اصلی اندیشمندان مسلمان در فرانسه در ارتباط با لجام‌گسیختگی به اسم آزادی و آدم‌کشی به اسم«الله اکبر»، تازه آغاز شده است. اگر مسلمانان آگاه و مؤمن فرانسه باب گفت‌وگوی روشنگرانه و متأملانه را با دولت فرانسه در مورد آزادی‌های شهروندان و حدود آن آغاز کنند، می‌توان امیدوار بود که در فرآیندی میان‌مدت، از ارتفاع توهین‌ها و خشونت‌ها کاسته شود و به تدریج، بهره‌مندی آگاهانه، اخلاقی و قانونی از آزادی و پایبندی به حق حیات انسان، حرمت و کرامت انسان، همراه با تساهل و مدارا جای آن را بگیرد.   پی‌نوشت (1) کانال تلگرامی بی بی سی فارسی، @BBCPersian، 20 آذرماه 1399- 10 دسامبر 2020. (2) در مورد حرمت قتل نفس و فَتک(ترور) ر.ک. به: قرآن، سورۀ انعام، آیۀ 151. علی‌بن ابی طالب، نهج‌البلاغه (ابن ابی‌الحدید)، جلد اول، ص 219. محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، جلد هفتم، ص 375. محمد بن حسن طوسی، تهذیب‌الاحکام، جلد دهم، ص214. ---